ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΟΥΣΑΚΩΦ

ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΟΥΣΑΚΩΦ

Η πρόσφατη κινητικότητα μεταξύ των δύο ευρωπαϊκών χωρών της Ελλάδας και της Ρωσίας και η ανακάλυψη από διπλωμάτες και οικονομολόγους των ιστορικών και πνευματικών δεσμών που συνδέουν τους δύο λαούς καθώς και της κοινής ορθόδοξης χριστιανικής πίστης και παράδοσης που μας εμπνέει δίνει την αφορμή να παρουσιάσουμε κάποιες, άγνωστες στους πολλούς, σελίδες της νεότερης ιστορίας μας με έντονο ναυτικό αλλά και ορθόδοξο πνευματικό ενδιαφέρον.

 Πέρα από το Ρωσικό Ναύσταθμο στον Πόρο, το Ναυτικό Νοσοκομείο του Πειραιά, που ίδρυσε, όπως και τον ΄΄Ευαγγελισμό΄΄, η πολύ ευσεβής και φιλάνθρωπος, βασίλισσα Όλγα, σύζυγος του Γεωργίου του Α΄ και θυγατέρα Ρώσου Ναυάρχου, υπάρχει και ρώσος άγιος που κατείχε το αξίωμα του ναυάρχου του ρωσικού στόλου ο οποίος είχε μάλιστα μεγάλη ανάμιξη με τα ελληνικά πράγματα και την ελληνική ιστορία.

ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΟΥΣΑΚΩΦ

 ΕΝΑΣ ΝΑΥΑΡΧΟΣ ΑΓΙΟΣ

Αρχιμ. Ιουστίνου Δ. Μαρμαρινού

Στρατιωτικού Ιερέα ΓΕΝ και ΣΝΔ

Στην ελληνική Ορθόδοξη παράδοση έχουμε αγίους προερχόμενους από τις τάξεις του στρατού, που κατείχαν μάλιστα υψηλή θέση στο στράτευμα, όπως ο Άγιος Γεώργιος ο Τροπαιοφόρος, ο άγιος Μηνάς, ο άγιος Προκόπιος, ο άγιος Θεόδωρος ο Στρατηλάτης, αγίους όμως που κατείχαν θέση αξιωματικού του Πολεμικού Ναυτικού δεν έχουμε παρά μόνο τους μεγάλους ναυμάχους, όπως ο Ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης, ο Κωνσταντίνος Κανάρης και άλλους, που διακρίνονταν για τη βαθειά τους πίστη στο Θεό και την ορθόδοξη θρησκευτικότητά τους. Να λοιπόν που σχετικά πρόσφατα ανακηρύχτηκε άγιος της  Ορθόδοξης Εκκλησίας μας Ανώτατος Αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού ομόδοξης χώρας και μεγάλης ναυτικής δύναμης. Η Ιερά Σύνοδος της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, το Δεκέμβριο του 2000, ανακήρυξε άγιο το Ρώσο Ναύαρχο και Αρχηγό του Στόλου της Βαλτικής Θάλασσας Θεόδωρο Ουσακώφ, ήρωα μάλιστα του πολέμου του 1787 κατά των Τούρκων.

Ο Ναύαρχος Θ. Ουσακώφ 

Ο Ναύαρχος Ουσακώφ, έχει θέση στη νεώτερη Ελληνική ιστορία, αφού είναι ο ελευθερωτής των Ιονίων νήσων από τους Γάλλους που τα κατείχαν, το 1798, και ο ιδρυτής του πρώτου αυτόνομου Ελληνικού κρατιδίου, της ΄΄Ιονίου Πολιτείας΄΄, που ανέδειξε ηγέτη της τον Καποδίστρια και τον οδήγησε σε λίγο να κυριαρχήσει σ’ ολόκληρη τη ρωσική και ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή και διπλωματία.

Ο Ρώσος ναύαρχος-άγιος γεννήθηκε στις 13 Φεβρουαρίου του 1745, στο χωριό Μπουρακόβο, κοντά στη πόλη Γιαροσλάβ της Ρωσίας, από ευσεβή και αριστοκρατική οικογένεια. Μικρός ακόμα είδε το θείο του Θεόδωρο, αξιωματικό της τσαρικής φρουράς, να εγκαταλείπει τη καριέρα του και να γίνεται μοναχός στη Μονή του Αγίου Αλεξάνδρου Νέφσκι, στη Μόσχα πράγμα που επηρέασε πολύ τη μετέπειτα ζωή και πορεία του. Από τη Ναυτική Σχολή της Αγίας Πετρούπολης αποφοίτησε το 1766, με βαθμό ΄΄άριστα΄΄, και ξεκίνησε τη καριέρα του στο στόλο της Μαύρης Θάλασσας, που τότε, 1775, άρχισε να δημιουργείται από τον πρίγκιπα Ποτέμκιν. Το 1783 διακρίθηκε στη πόλη Χερσόνησο, κοντά στο Δνείπερο ποταμό, όπου ιδρύθηκαν τα πρώτα ναυπηγεία, και έλαβε το βαθμό του Κυβερνήτη μαζί και το παράσημο του Αγίου Βλαδιμήρου, για τη δράση του κατά την επιδημία πανούκλας που έπληξε τη περιοχή. Με την κήρυξη του Ρωσοτουρκικού πολέμου του 1787 ο ρωσικός στόλος με την αρχηγία του Ουσακώφ κατάφερε βαρύτατα πλήγματα κατά του υπέρτερου αριθμητικά τουρκικού στόλου. Ο Ουσακώφ με τη βαθιά ρωσική πίστη του απέδιδε τις νίκες του στο Θεό και ο ρωσικός λαός μαζί με τα πληρώματα του στόλου έλεγαν με ενθουσιασμό: «όπου είναι ο Ουσακώφ εκεί είναι και η νίκη». Ο Αντιναύαρχος πλέον Ουσακώφ δεν παρέλειπε από τη θέση του αυτή να κάνει πολλές φιλανθρωπίες και μετά από κάθε πολεμική νίκη του να καλεί τους άνδρες του σε ευχαριστήρια προσευχή και δοξολογία προς το Θεό για τη βοήθειά του. Αυτό έκανε και μετά τη νικηφόρα ναυμαχία της 25^ης Αυγούστου 1790 κατά των Τούρκων όταν κάλεσε τους άνδρες του σε ευχαριστήρια αγρυπνία στο ναό του Αγίου Νικολάου Σεβαστουπόλεως, ενώ τα κανόνια των πλοίων χτυπούσαν θριαμβευτικά.

Θεόδωρος Ουσακώφ 1745-1817

Όταν οι Ρώσοι χρειάστηκε να αντιμετωπίσουν τον επεκτατισμό των Γάλλων προς την Ανατολή και συμμάχησαν για το σκοπό αυτό με τους Τούρκους, ο Ουσακώφ ηγήθηκε του ρωσοτουρκικού στόλου και το φθινόπωρο του 1798 προχώρησε στην απελευθέρωση των Ιονίων νήσων από τους Γάλλους. Η υποδοχή που έτυχε από τους κατοίκους των νησιών ήταν ενθουσιώδης, λόγω και των βιαιοτήτων στις οποίες είχαν εν τω μεταξύ προβεί οι Γάλλοι. Ρωσικές σημαίες ανέμιζαν, και συνθήματα υπέρ της Ρωσίας και της Ορθοδοξίας επικρατούσαν[1]. Στα Κύθηρα (7 Οκτωβρίου 1798) αλλά και στα άλλα νησιά όπου διεξήχθησαν επιχειρήσεις κατά των Γάλλων η συμπεριφορά των Ρώσων προς τους ηττημένους Γάλλους διακρινόταν από ξεχωριστή ευγένεια και πολλές φορές πλήρωναν σημαντικά ποσά για να εμποδίσουν τους Τούρκους από σφαγές Γάλλων αιχμαλώτων και για να περιορίσουν τις τουρκικές λεηλασίες και αγριότητες. Στη Ζάκυνθο, όπου οι κάτοικοι είχαν εξεγερθεί και ανάγκασαν τους Γάλλους να παραδοθούν (25 Οκτωβρίου 1798) ο Ουσακώφ προσήλθε και ασπάστηκε με πολλή ευλάβεια το λείψανο του Αγίου Διονυσίου αρχιεπισκόπου Αιγίνης που φυλάσσεται στο νησί. Στο Αργοστόλι μόνοι τους οι κάτοικοι κατέβασαν τη γαλλική σημαία και ύψωσαν τη Ρωσική και στην Ιθάκη φρόντισαν από πριν να πείσουν του Γάλλους σε συνθηκολόγηση. Στη Κέρκυρα με τα ισχυρά τείχη οι Γάλλοι αντιστάθηκαν περισσότερο και όπως έγραψε ο Έλληνας πλοίαρχος Γεώργιος Μεταξάς στα Απομνημονεύματά του, κατά την πολιορκία: «οι Ρώσοι έδειξαν ότι η τόλμη συνοδεύει την ανθρωπιά». Στις 19 Φεβρουαρίου του 1799 οι Γάλλοι παραδόθηκαν και οι Ρώσοι ναύτες που έμπαιναν στο λιμάνι της Κέρκυρας χαιρετούσαν τους Κερκυραίους λέγοντας: «Γεια σας Ορθόδοξοι αδελφοί μας». Στις 27 Μαρτίου 1799, με παρότρυνση του Ναυάρχου Ουσακώφ, έγινε περιφορά του λειψάνου του Αγίου Σπυρίδωνα. Οι Ρώσοι ναύτες είχαν παραταχθεί στις δύο πλευρές του δρόμου, όπου περνούσε η πομπή, και τη λάρνακα του Αγίου κρατούσαν οι άρχοντες του νησιού και ο ίδιος ο Ναύαρχος Ουσακώφ.

Θεόδωρος Ουσακώφ 

Πριν φύγει από την Κέρκυρα ο Ουσακώφ φρόντισε να εδραιωθεί η ειρήνη, και η ασφάλεια στα Επτάνησα, να συνταχθεί το σχέδιο του νέου συντάγματος και να μπουν τα θεμέλια του πρώτου ελεύθερου ελληνικού κράτους της «Πολιτείας των Επτά Ηνωμένων Νήσων». Φρόντισε δε και για την ανασύσταση της ορθόδοξης Αρχιεπισκοπής και την εκλογή, μετά από αιώνες ενετοκρατίας, του πρώτου ορθόδοξου Αρχιεπισκόπου Κερκύρας.

Η Γερουσία της Κέρκυρας αποχαιρετώντας τον Ουσακώφ του προσέφερε ως δώρο ένα χρυσό σπαθί με την επιγραφή «Από το νησί της Κέρκυρας στο Ναύαρχο Ουσακώφ» και από  την Ιθάκη του απένειμαν χρυσό μεταλλείο με την επιγραφή «Στον Θεόδωρο Ουσακώφ, απελευθερωτή της Ιθάκης».

Μετά την επιστροφή του στη Ρωσία ο Θεόδωρος Ουσακώφ παραιτήθηκε από την υπηρεσία του στο στόλο και εγκαταστάθηκε στο χωριό Αλεξέγιεφκα, κοντά στο Μοναστήρι Sanaxarsky, όπου ασκήτευε ο θείος του Θεόδωρος. Παρακολουθούσε τακτικά τις ακολουθίες στο μοναστήρι, νήστευε, κοινωνούσε και έκανε πολλές ευεργεσίες και φιλανθρωπίες στους φτωχούς. Κατά τον πόλεμο του 1812 με τον Ναπολέοντα άρρωστος πια, δεν μπορούσε να συμμετάσχει στον επικό αυτό αγώνα των Ρώσων, προσέφερε όμως πολλά χρήματα για να κτισθεί ένα στρατιωτικό νοσοκομείο, στην πόλη Ταμπώφ, για να ανακουφίσει τα θύματα του πολέμου. Πέθανε στις 2 Οκτωβρίου του 1817 και ενταφιάστηκε στο μοναστήρι Sanaxarsky, δίπλα στον τάφο του θείου του Θεοδώρου, ιδρυτή της Μονής.

            Το 1930 η Μονή Sanaxarsky κλείστηκε από το σοβιετικό κράτος και ο τάφος του ναυάρχου παραμελήθηκε. Όταν όμως το 1941-45 χρειάστηκε να επιστρατεύσει κάθε τρόπο για να ξυπνήσει τη ρωσική ευσέβεια και να καλέσει όλους τους Ρώσους σε αγώνα μέχρις εσχάτων κατά των στρατευμάτων του Χίτλερ ο Θεόδωρος Ουσακώφ επιστρατεύτηκε, έκαναν μάλιστα και  παράσημο με το όνομα του μεγάλου Ναυάρχου «Ουσακώφ», το οποίο και αποτέλεσε το ανώτατο παράσημο για τους Ρώσους ναυτικούς. 

Από το 1991 η Μονή Sanaxarsky, με τον τάφο του Αγίου Θεοδώρου Ουσακώφ, άρχισε πάλι να λειτουργεί και να προσελκύει πολλούς Ρώσους προσκυνητές.

Στην Ελλάδα, λίγο μετά την αγιοκατάταξη του Αγίου Θεοδώρου Ουσακώφ, τον Οκτώβριο του 2002 διοργανώθηκε τετραήμερο εκδηλώσεων προς τιμήν του στη Κέρκυρα με συμμετοχή του ρωσικού πολεμικού «Γιαμάλ» και την παρουσία του Ρώσου αντιναυάρχου Κοβσάρ υπαρχηγού του  στόλου της Μαύρης Θάλασσας. Κατά τις θρησκευτικές τελετές στο Ναό του Αγίου Σπυρίδωνα παραδόθηκε τεμάχιο λειψάνων μαζί με την εικόνα του νέου Ρώσου αγίου ως προσφορά της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας κατόπιν αιτήματος της ελληνικής Εκκλησίας [2].

   Ο ναός του Αγίου Θεοδώρου στο Sanaxarsky  

     Η Ρωσική Εκκλησία, με την ανακήρυξη του μεγάλου αυτού φιλάνθρωπου και ευσεβούς χριστιανού ως αγίου εξέφρασε τα αισθήματα του Ρωσικού λαού, αλλά και πρόβαλε το πρόσωπό του ως παράδειγμα προς μίμηση, προσέφερε δηλαδή στους Δοκίμους και στους νέους Αξιωματικούς των ορθόδοξων χριστιανικών λαών τη διαβεβαίωση ότι μπορούν άριστα να συνδυάσουν τη καριέρα του χριστιανού αξιωματικού του πολεμικού ναυτικού και την αγάπη προς την πατρίδα με την ευσέβεια, τη φιλανθρωπία και τέλος την αγιότητα. Η μνήμη του αγίου Θεοδώρου Ουσακώφ εορτάζεται στις 26 Ιουλίου και στις 2 Οκτωβρίου, που είναι και η ημέρα του θανάτου του.

---

[1] Ο τότε μάλιστα Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε΄ με εγκύκλιό του προέτρεπε τους κατοίκους των Επτανήσων να συνεργασθούν με τους συμμάχους «προς απέλασιν των αθέων και πάντα ανθρώπινον και θείον νόμον ποδοπατησάντων Γάλλων».  Ελένης Κούκου, Ιστορία των Επτανήσων, Αθήνα 1985², σ.53.

[2] Βλ. και περιοδικό «Η Δράσις μας», τ. 407 Μάρτιος 2003, σ. 114,118 .